مروری بر آداب سفر در دوره قاجاریه از منظر سفرنامه ها

سید علیرضا هاشمی

چکیده

نوشتار حاضر یک بررسی مروری به آداب سفر در دوره قاجار از منظر سفرنامه ­ها است که با رویکرد توصیفی قصد دارد از طریق اطلاعات جمع ­آوری شده از منابع معتبر و سفرنامه­ ها، عناصر مسافرت را در آن دوره تاریخی بازنمایی کند.

در گزارش­های سیاحان خارجی اطلاعات فراوانی در باب آداب و رسوم، اخلاقیات، رفتارها، مراسم ... و همچنین چگونگی آداب سفر، نگاشته شده است. سفرنامه‌‌ها در حقیقت گنجینه‌‌ها و اسنادی ارزشمند و دست اول از برخی رخدادهای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و ادبی شمرده می‌‌شوند که از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی هستند.

در دورۀ قاجاریه سفرنامه‌‌نویسی جایگاه ویژه‌‌ای دارد و همچون دورة صفویه هر کدام از مؤلفان، از منظری خاص به مسائل و رخدادهای سفر نگریسته و به نکات ویژه‌‌ای توجه کرده‌‌اند. در این دوره بسیاری از روشنفکران، از سفرنامه‌‌ها به منزلۀ نوعی وقایع­نگاری تاریخی برای ثبت و ضبط سفر استفاده کرده ­اند.

بدیهی است به یُمْن این سفرنامه ­ها ست که ما امروزه می­ توانیم گزارش نسبتا جامعی از چگونگی سفر ایرانیان در دوره قاجاری در اختیار داشته باشیم. چرا که مؤلفانِ هر یک از این سفرنامه­ ها، از منظری خاص به مسائل و رخدادها نگریسته و نکات ویژه­ و گاه مشابهی را در سفر مورد توجه قرار داده ­اند.

از­آنجا­که سیر و سفر یکی از ضروریات زندگی بشر است؛ سفر دارای دو عنصر جدایی و پیوند است. جدایی از مبدأ و پیوند با مقصد. در حقیقت آداب سفر، خط سیر این دو عنصر جدایی و پیوند و آداب مرتبط بر آن است که در طول مسیر رفت و برگشت، مسافر با آن زیست می­ کند.

سفر و آداب و رسوم آن در زندگی همة انسان­ ها اهمیت ویژه­ ای دارد، اما از آنجا که سفر در روزگاران گذشته طولانی و پر مخاطره بوده است، بررسی این آیین­ ها و آداب جایگاه در خور توجه می­ یابد. با تأکید بر این اهمیت، این مقاله نیز به مروری بر آداب سفر در دورة قاجاریه از منظر سفرنامه­ ها می پردازد.
این مقاله در شماره 74 فصلنامه فرهنگ مردم ایران پاییز 1402 صفحات 43 تا 70 انتشار یافته است.
لینک مقاله: https://iribresearch.ir/Farhang_Mardom/pdf%2f74%2f74_969.pdf